دواسازان ترک در افغانستان | پروفیسور دکتور صلاح‌الدین تندل

ترکیه از نخستین روزهای آغاز جمهوریت به افغانستان و مردم افغانستان در بخش‌های نظامی، تخنیک و آموزش و پرورش همکاری نموده و در ایجاد دانشگاه‌ها برای تحصیلات عالی نقش بسیار مهم را داشته است. تحصیلات در بخش دواسازی و تطبیقات آن در افغانستان نشان‌دهنده موفقیت‌های دواسازان ترک است.

عمر شوکت اونجل (اوز اونجل) که در سال 1934 به عنوان استاد کیمیا به دانشگاه طبی کابل تشریف آورده بود، یک باب مرکز دواسازی نیز در این دانشگاه ایجاد کرد. آقای عمرشوکت با دخترش صالحه اونجل آرکون که او نیز کیمیادان بود یک‌جا این مرکز دواسازی را پیشرفت دادند و در سال 1937 بعد از نخستین دور دانش‌آموخته‌گان از این مرکز به ترکیه برگشتند. جای آقای پروفیسورعمر شوکت را در این مرکز داروسازی صلاح‌الدین تندل گرفت.

صلاح‌الدین مصطفی تندل در سال 1906 (1322/ 1324) در منطقه فاتح پیرینچی سینان استانبول به دنیا آمده است. آموزش‌های ابتداییه و متوسطه خود را در مکتب‌های حدیقت‌المعارف و کوپورلو نومان به پایان رسانیده است، بعد از فراغت در سلطانیه‌های تعلیمی وفا و مرجان در سال 1926 طی یک آزمون وارد مکتب داروسازی گردید. تحصیلات خود را در بخش داروسازی در 7 جولای سال 1926 به پایان رسانیده و به تاریخ 8 نوامبر 1926 در شفاخانه گل‌خانه منحیث فارمسیست احتیاطی شامل گردید، پس از آن در انبار بهداشتی سیله (قونیه) منحیث کارآموز آغاز به کار نمود، بعد از به پایان رساندن دوره کارآموزی به تاریخ 3 اکتوبر سال 1927 شهادت‌نامه دواسازی را به دست آورد.

صلاح‌الدین تندل در 28 نوامبر سال 1928 در فاکولته طب بخش طب دندان دارالفنون استانبول و هم‌چنان در بخش‌های کیمیای تحلیلی، کیفی و کمی به عنوان دستیار داکتر شروع به کار کرد. تندل برای پایان‌نامه تحصیلی خود بالای یک موضوع که تحت نام (تریاک و شیبی کالویت)  بود، کار کرد. زمانی که دارالفنون استانبول در آستانه باطل شدن بود با مدرس این دارالفنون آقای عمر شوکت یک‌جا از میان کارشناسان این دارالفنون خارج گردیدند. پس از آن به تاریخ 1 مارچ سال 1934 در دانشکده علوم فنی دانشگاه استانبول منحیث دستیار قبول گردید.

صلاح‌الدین تندل به تاریخ 15 اپریل سال 1937 در دانشگاه کابل منحیث دواساز به آموزش مضمون کیمیا آغاز به کار کرد. او در زمان ایفای وظیفه در کابل بین سال‌های 1937-1942 به وسیله تصمیم که از سوی اعضای مدیره وزارت خانه‌های کشور ترکیه گرفته شد در سال‎های 1942-1947 منحیث استاد کیمیا و دواساز در آن کشور ایفای وظیفه نموده است و از سوی دولت افغانستان نیز با مدال معارف تقدیر شد.

صلاح‌الدین تندل پس از برگشت به وطنش در دواخانه شخصی خود تحت نام (دواخانه کودک) در شهر استانبول به کار خود ادامه داد، و در پهلوی آن در بین سازمان‌های مسلکی نیز ایفای وظیفه نموده است. هم‌چنان صلاح‌الدین تندل نخستین رییس هیأت مرکزی سازمان دواسازان ترکیه شد، آقای تندل به عضویت در مجلس ایجاد جمهوری ترکیه نیز گزینش شده بود. او به تاریخ 6 فبروری سال 1981 درگذشت.

یکی از افرادی که بین سال‌های 1899-1974 پروفیسور دکتور صلاح‌الدین تندل را در زمان اجرای وظیفه درافغانستان می‌شناسد دکتور ربی حکمت بارکن است. بارکن در مورد وی این چنین می‌گوید:

در آغاز سال 1936 هیأتی که از ترکیه آمد در میان آن‌ها دواساز آقای صلاح‌الدین تندل و یکی از آموزگاران مکتب دواسازی ترکیه پروفیسورعمرشوکت اونجل هم‌راه بود. هر دوی آن‌ها یک‌جا یک مکتب دواسازی وابسته به دانشگاه طبی را ایجاد نمودند. یکی از شرایط داخله در این مکتب فارغ بودن از دورۀ لیسه (صنف12) بود، به همین دلیل تعداد دانشجویان که به این مکتب نام‌نویسی کردند؛ کم بود. اما با وجود این که در این مکتب دانشجویان کم‌تر جذب می‌گردید، اما این دانشجویان کسانی بودند که پس از دانش‌آموخته‌گی‏شان از این مکتب همۀ نیازهای دواهای کشور را برآورده می‌توانستند و در آینده می‌توانستند دواسازان خوبی شوند. آن‌ها می‎توانستند دواسازان ورزیده‌ایی نیز پرورش بدهند. به همین وسیله اولین مکتب عالی دواسازی (فارمسی) در افغانستان افتتاح شد. با در نظر گرفتن ظرفیت و کمیت دانشجویان در این مکتب، به ایجاد آموزشگاه‌های دواسازی در شفاخانه‌های ملکی نیز آغاز به کار نمود. زمانی‌که در شفاخانه ملکی سرطبیب بودم این آموزشگاه‌ها بسیار به دقت و ارزش بالا ادامه داده می‌شد.

آقای صلاح‌الدین تندل دواساز، بعداً مسولیت انبارهای همۀ دواسازی‌های عمومی دولتی افغانستان را برعهده گرفته و همۀ نیازهای دواخانه‌های دولت افغانستان را از این انبارها تامین می‌کرد و از این لحاض خدمت بسیار بزرگی به دولت و مردم افغانستان انجام داده است.

دواسازی در زمان پروفیسور دکتور صلاح‌الدین تندل پیشرفت بسیار زیاد نموده بود، خدمات و کارکردهای 10 ساله این دوست باارزشم به افغانستان بسیار بزرگ و مهم است. در انبار دواسازی مرکزی او یک کارگاه و لابراتوار بزرگ تفکیک دوا (جالینوس) ایجاد کرده بود. در این لابراتوار دواهای که وارد انبار می‌گردیند نوعیت و کیفیت آن‌ها معاینه و بعداً انبار می‌شدند، در این لابراتوار انواع دواها مانند شربت‌ها، تابلیت‌ها و انواع فلورید‌ها تفکیک شده و به تمام کشور فرستاده می‌شد. در این لابرتوار برعلاوه محلول‌ها و پیچ‌کاری‌های استریل ترکیبات مختلف دواها نیز تولید می‌گردید. با به وجود آمدن این گونه یک لابرتوار بزرگ و مجهز بیش‌ترین نیازهای دوای دولت از این لابرتوار تامین می‌گردید.

صلاح‌الدین تندل با وجود این که در مکتب دواسازی (فارمسی) اجرای وظیفه می‌کرد درعین‌حال از آموزشگاه‌های که در شفاخانه‌ها دولتی ایجاد کرده بود نیز همیشه نظارت می‌کرد.

فکر ساختن یک شرکت الکول در افغانستان را داشتیم. کارهای ساخت این فابریکه را دکتور صاحب رجب اتادیمیر به عهده گرفت و پس از مطالعات بسیار زیاد ماشین‌ها و سامان‌آلات که برای این فابریکه ضرورت بود را تهیه کرد. دکتور صاحب در اوایل کارهای این فابریکه را پیش می‌برد اما پس از برگشتن دوستش تندل از ترکیه کارهای این فابریکه را نیز به او سپرد.

در نتیجه تاثیرگذاری و تلاش‌های صلاح‌الدین تندل بالای دواسازی در افغانستان، یک اثر تحت نام (بحث‌های دواسازی) به زبان فارسی-دری نوشته کرد. تندل در این اثر که متشکل از سه بخش است در نخست مرحله‌های تاریخی دواسازی را جداگانه تشریح نموده است‌‌، و پس از آن نیز تجربه‌های ساخت دواسازی (فارمسی) را به شکل خلاصه بیان کرده است.

جناب صلاح‌الدین تندل، پروفیسور، کمیایی دواسازی، بحث‌های دواسازی، موضوعات دواسازی،  مجموعه صحییه، شماره 4 (23 می 1939)  شماره 12 5-6 شماره 15-26 شماره 27-44 (مجموعآ44 شماره)

تاریخچه دواسازی

1. دوره اساتیر قدیمه (دوره افسانه‌ی)
2. دوره یونانی
3. دوره مکتب اسکندریه
4. دوره رومی‌ها
5. دوره قرون وسطی
6. دوره تجدد و عصر حاضر

1. وظیفه اخلاقی دواسازان
2. وظیفه مسلکی دواسازان
3. وظیفه اجتماعی دواسازان

در شماره 5-6 مجموعه صحیه در مورد پروفیسور صلاح‌الدین تندل آگاهی کوتاه داده شده است. زمانی که صلاح‌الدین تندل در افغانستان بود به گمان اغلب یک کتاب دواسازی و یکی هم کتاب راهنمایی لابراتوار نوشته کرده باشد. که این کتاب‌ها تا این تاریخ دریافت نگردیده است.